Bij nader inzienIllegaal maar geen welstandsexces. Wat dan?

Een voorwaardelijk advies geven kan niet als een opbouw illegaal geplaatst is. Commissies vallen noodgedwongen terug op de excessenregel.

Het komt nogal eens voor dat iemand een bouwsel neerzet in de veronderstelling dat het vergunningvrij gebouwd mag worden. Een opbouw op de garage bijvoorbeeld, die achter het huis in de tuin staat. De bouwer voldoet aan alle eisen van het vergunningvrije bouwen, behalve één: alléén bijbehorende bouwwerken die op de grond staan kunnen vergunningvrij zijn.

Wanneer een inspecteur erachter komt dat voor een bepaald gebouwd bouwwerk geen vergunning is aangevraagd, terwijl dat wel had gemoeten – bijvoorbeeld na een klacht van de buren – dan is de gemeente in beginsel verplicht om ‘handhavend’ op te treden. Stap één is niet een bevel om de zaak weer af te breken, maar een onderzoek naar mogelijke legalisatie. De illegale bouwer moet alsnog een omgevingsvergunning aanvragen, en als blijkt dat het bouwwerk past in het bestemmingsplan, voldoet aan het Bouwbesluit en aan de welstandseisen, dan is het gelegaliseerd, en daarmee de kous af.

Voorwaardelijk
Hoe beoordeel je als adviescommissie ruimtelijke kwaliteit de welstandsaspecten van een al gebouwd bouwwerk? Als het om een bouwtekening gaat die niet precies voldoet aan de welstandseisen, kun je als commissie een voorwaardelijk advies uitbrengen. Bijvoorbeeld: ‘Het bouwplan is niet in strijd met redelijke eisen van welstand, mits de dakbedekking in rode geglazuurde dakpannen wordt uitgevoerd’. Zulke voorwaardelijke adviezen komen veel voor.

Als het om bestaande bouw gaat, dan bevat de wet een andere passage. Een bestaand bouwwerk mag niet ‘in ernstige mate’ in strijd zijn met redelijke eisen van welstand. Deze ‘ernstige mate’ betekent dat we te maken hebben met een exces waarvoor de excessenregel in de welstandsnota is opgenomen. Meestal staat daar dat het moet gaan om een buitensporigheid in het uiterlijk van een bouwwerk, die ook voor niet-deskundigen evident is. De welstandsnota bevat criteria waarmee beoordeeld kan worden of zo’n excessieve situatie speelt.

Te grote overstek
Deze excessenregel voor bestaande bouwwerken wordt gebruikt om vergunningvrije bouwwerken waarover wordt geklaagd te beoordelen, bij schilderwerk in al te uitbundige kleuren, of bij ernstige verwaarlozing en verval van bestaande gebouwen.

Maar hoe zit dat nu bij een illegaal bouwwerk dat géén exces is, maar ook niet (helemaal) voldoet aan de welstandscriteria? In de gemeente Aa en Hunze was een dakopbouw gerealiseerd met een te grote overstek en zonder vergunning. Volgens de welstandscommissie voldoet het bouwwerk aan de welstandscriteria, wanneer die overstek verkleind wordt en er een aanpassing van de boeiboorden plaatsvindt – er zou dus een voorwaardelijk positief oordeel zijn uitgesproken. Maar nu het al gerealiseerd is, heeft de commissie het bestaande bouwwerk getoetst aan de excessenregel, en vastgesteld dat er géén sprake is van een exces.

In de gemeente Alkmaar beweerde de bouwer van een illegale dakopbouw, dat ook zijn bouwwerk gelegaliseerd zou moeten worden omdat er geen sprake is van een exces. De gemeente vroeg de welstandscommissie (voor de zorgvuldigheid zelfs tweemaal) om advies: het plan is in strijd met de welstandscriteria, aldus de commissie, die dat nader motiveerde.

Dwang
Alkmaar deed het goed, volgens de rechtbank, en Aa en Hunze deed het verkeerd. Ook al gaat het om een bestaand bouwwerk, tijdens een legalisatieprocedure gelden de reguliere welstandcriteria. Had het plan vergund kunnen worden, als een vergunning was aangevraagd conform het gerealiseerde werk? Zo ja, dan is er ‘concreet zicht op legalisatie’ en hoeft het bouwwerk niet te worden afgebroken, zo niet, dan moet de gemeente via dwangmaatregelen een einde maken aan de illegale kwestie.

Bronnen:
Uitspraak op 18 maart 2022 in de Alkmaarse zaak: ECLI:NL:RBNHO:2022:6104 In de zaak in Aa en Hunze heeft de rechtbank Noord-Nederland op 23 mei 2022 uitspraak gedaan. Die uitspraak is (nog) niet op rechtspraak.nl gepubliceerd.

Flip ten Cate | september | 2022  
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief